Pro-People

Martina

1. Kraje, w których zniesiono i zachowano karę śmierci

W ponad połowie krajów na świecie zniesiono już sądowy wyrok kary śmierci oraz jej wykonywanie. Zdobyte przez Amnesty International najnowsze informacje wskazują, że:

* 89 państw i terytoriów całkowicie zniosło karę śmierci;
* w 10 krajach istnieje możliwość skazania na śmierć tylko w wyjątkowych przypadkach takich jak np. zbrodnie wojenne;
* 30 państw postrzeganych jako te, które w praktyce nie stosują kary śmierci - mimo, iż zachowały ją pod względem prawnym, już od ponad 10 lat nie wykonuje się tam egzekucji, a państwa te mają ustaloną zasadę dalszego ich nie wykonywania;
* W sumie 129 państw wykreśliło karę śmierci ze swoich kodeksów lub nie stosuje jej w praktyce.
* 69 innych krajów i regionów nadal zachowuje i korzysta z kary śmierci, jednak liczba państw wykonujących egzekucje corocznie się zmniejsza.

2. Postęp w zniesieniu kary śmierci na świecie

Od 1990 roku ponad 40 krajów i regionów całkowicie zniosło karę śmierci na swych terytoriach. W skład tych krajów należą państwa afrykańskie (ostatnio Liberia i Wybrzeże Kości Słoniowej), obu Ameryk (Kanada, Paragwaj, Meksyk), Azji i Pacyfiku (Filipiny, Bhutan, Samoa) oraz Europy i Azji Środkowej (Albania, Mołdawia, Czarnogóra, Serbia, Turcja).

3. Kroki ku przywróceniu kary śmierci

Raz zniesioną karę śmierci bardzo rzadko się przywraca. Od 1985 roku, ponad 50 państw zniosło prawnie karę śmierci lub uprzednie zniesienie jej dla zwykłych przestępstw rozszerzono na wszystkie wykroczenia. Podczas tego okresu tylko cztery kraje przywróciły karę śmierci. Dwa z nich – Nepal i Filipiny – ponownie ją zniosły. Egzekucje nie zostały wznowione w pozostałych dwóch (w Gambii i Papui-Nowej Gwinei).

4. Wyroki śmierci i egzekucje

W 2005 roku, co najmniej 2,148 osób zostało straconych w 22 krajach i co najmniej 5,186 osób zostało skazanych na śmierć w 53 krajach. Dane te zawierają tylko przypadki znane Amnesty International; rzeczywiste liczby z pewnością są wyższe.

W 2005 roku, 94 procent wszystkich zarejestrowanych egzekucji miało miejsce w Chinach, Iranie, Arabii Saudyjskiej i USA.

Na podstawie ogólnodostępnych informacji, Amnesty International szacuje, iż co najmniej 1,770 osób zostało straconych w Chinach w 2005 roku; zapewne jednak są to wskaźniki zaniżone. Jeden z chińskich ekspertów prawnych utrzymuje, iż liczba egzekucji - biorąc pod uwagę informacje pozyskane u lokalnych władz oraz sędziów - wynosi około 8 tysięcy rocznie, natomiast oficjalne statystyki państwowe dotyczące zastosowania kary śmierci pozostają zaklasyfikowane jako tajemnica państwowa.

W Iranie stracone zostały co najmniej 94 osoby, w Arabii Saudyjskiej nie mniej niż 86. W Stanach Zjednoczonych miało miejsce 60 egzekucji.

Całkowita liczba osób obecnie skazanych na karę śmierci, a także oczekujących na egzekucję jest trudna do pozyskania, niemniej jednak szacuje się tą liczbę w granicach 19,474 – 24,546. Wskaźniki te wyliczone są na podstawie informacji podanych przez grupy obrony praw człowieka, raportów medialnych oraz dostępnych oficjalnych danych.

5. Metody egzekucji

Od roku 2000, egzekucje przeprowadzane są poprzez:

* Ścięcie głowy (w Arabii Saudyjskiej i Iraku)
* Porażenie prądem elektrycznym (w USA)
* Powieszenie (w Egipcie, Iranie, Japonii, Jordanii, Pakistanie, Singapurze i innych krajach)
* Śmiertelny zastrzyk (w Chinach, Gwatemali, Filipinach, Tajlandii, USA)
* Rozstrzelanie (w Białorusi, Chinach, Somalii, Tajwanie, Uzbekistanie, Wietnamie i innych krajach)
* Ukamienowanie (w Afganistanie i Iranie)
* Zadźganie (w Somalii)

6. Kara śmierci w przypadku młodocianych przestępców

Międzynarodowe traktaty dotyczące praw człowieka zakazują skazania na śmierć i egzekucji na osobie, która w czasie popełniania zbrodni miała mniej niż osiemnaście lat. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Konwencja Praw Dziecka, Afrykańska Karta Praw i Pomocy Dzieciom, a także Amerykańska Konwencja Praw Człowieka posiadają klauzulę dotyczącą kary śmierci w przypadku nieletnich. Ponad 100 krajów, uznających karę śmierci w przynajmniej niektórych przypadkach, posiada specjalne rozporządzenia, które wykluczają możliwość dokonania egzekucji na nieletnich przestępcach. Rozporządzenia te są konsekwencją wspomnianych powyżej traktatów. Jednak niewielka liczba krajów nadal zezwala na egzekucje młodocianych przestępców.

Wiadomo o dziewięciu krajach, w których od 1990 roku wykonano wyroki śmierci na łącznej liczbie 53 więźniów, którzy w chwili popełniania zbrodni nie mieli jeszcze ukończonych 18 lat. Kraje te to Chiny, Demokratyczna Republika Konga, Iran, Nigeria, Pakistan, Arabia Saudyjska, Sudan, USA i Jemen. Chiny, Pakistan, USA i Jemen podwyższyły minimalny wiek sprawcy uważanego prawnie za dorosłego do 18 lat. W samym Iranie i USA wykonano więcej egzekucji na nieletnich przestępcach niż w pozostałych siedmiu krajach łącznie. Obecnie, liczba nieletnich przestępców straconych w Iranie przewyższa liczbę egzekucji w USA – od 1990 roku odnotowano tam 19 przypadków stracenia nieletnich.

W 2006r. Iran stracił czterech młodocianych przestępców, a Pakistan jednego.

7. Kara śmierci jako czynnik odstraszający

Badania naukowe nie są w stanie znaleźć przekonywującego dowodu na to, iż kara śmierci odstrasza od popełnienia zbrodni bardziej niż inne kary. W badaniu na temat stosunku między karą śmierci a wskaźnikiem zabójstw, przeprowadzonym dla ONZ w 1988 roku i zaktualizowanym w 2002, stwierdzono, że „…nie byłoby rozważnym zaakceptowanie hipotezy, iż kara śmierci odstrasza morderców od popełniania zbrodni w znacząco większym stopniu niż groźba zastosowania przypuszczalnie lżejszej kary dożywocia”.

(Źródło: Roger Hood , The Death Penalty: A World-wide Perspective, Oxford, Clarendon Press, wydanie trzecie, 2002, str. 230)

8. Wpływ zniesienia kary śmierci na wskaźnik przestępczości

Po przeanalizowaniu danych dotyczących stosunku zmian w stosowaniu kary śmierci do wskaźnika zabójstw, badania przeprowadzone dla ONZ w 1988 roku i zaktualizowane w 2002, ujawniły, iż „Fakt, że wszystkie statystyki są zgodne stanowi przekonywujący dowód na to, iż kraje nie powinny obawiać się nagłego i poważnego wzrostu liczby przestępstw w przypadku zredukowania stosowania kary śmierci”.

Najnowsze dane z krajów, w których zniesiono karę śmierci, nie potwierdzają teorii, że jej zniesienie powoduje jakiekolwiek szkodliwe efekty. Przykładowo w Kanadzie liczba zabójstw na 100 tys. mieszkańców spadła z maksymalnego wskaźnika 3,09 w 1975 (rok przed zniesieniem kary śmierci za morderstwo) do 2,41 w roku 1980 i od tamtego czasu liczba ta ciągle spada. W 2003 roku, 27 lat po zniesieniu kary śmierci, liczba zabójstw na 100 tys. obywateli wynosiła 1,73, który to wskaźnik jest o 44 procent niższy niż w 1975 i jednocześnie najniższy w ostatnich trzech dekadach.

(Źródło: Roger Hood, The Death Penalty: A World-wide Perspective, Oxford, Clarendon Press, wydanie trzecie, 2002, str. 214)

9. Międzynarodowe porozumienia dla obalenia kary śmierci

Jednym z najważniejszych osiągnięć ostatnich lat było przyjęcie założeń międzynarodowych traktatów, w których państwa zobowiązują się do zniesienia kary śmierci. Obecnie istnieją cztery takie traktaty:

* Drugi Dodatkowy Protokół Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, który został ratyfikowany przez 60 państw. Osiem innych państw podpisało Protokół, wykazując zamiar podporządkowania się mu w późniejszym czasie.
* Protokół o Zniesieniu Kary Śmierci do Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka, który został ratyfikowany przez osiem i podpisany przez jeden kraj obu Ameryk.
* Protokół nr 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Europejska Konwencja Praw Człowieka), który został ratyfikowany przez 45 europejskich państw i podpisany przez jedno.
* Protokół nr 13 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Europejska Konwencja Praw Człowieka), który został ratyfikowany przez 38 państw europejskich i podpisany przez 6 innych.

Protokół nr 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka jest porozumieniem, które ma na celu zniesienie kary śmierci w czasie pokoju. Drugi Dodatkowy Protokół Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Protokół Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka przewidują całkowite zniesienie kary śmierci, jednak dopuszczają, w ramach wyjątku w krajach, które sobie tego życzą, możliwość zachowania kary śmierci w czasie wojny. Protokół nr 13 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka nawołuje do całkowitego zniesienia kary śmierci niezależnie od okoliczności.

10. Egzekucje niewinnych

Jak długo utrzymywana będzie kara śmierci, tak długo nie będzie można wykluczyć niebezpieczeństwa wykonania wyroku śmierci na osobie niewinnej.

W USA, od roku 1973, 123 więźniów zwolnionych zostało z celi śmierci, po pojawieniu się nowych dowodów oczyszczających ich ze stawianych im zarzutów. Sześć takich przypadków miało miejsce w roku 2004, dwa w 2005 i jeden w 2006 roku. Niektórzy więźniowie, po spędzeniu wielu lat w celi śmierci, w ostatniej chwili uniknęli wykonania wyroku. Powtarzającymi się cechami wszystkich przypadków jest źle prowadzone śledztwo policji lub prokuratury, wykorzystanie mało wiarygodnych zeznań świadków, dowodów rzeczowych, lub nieudolna linia obrony. Istnieją również inne przypadki amerykańskich więźniów, na których został wykonany wyrok śmierci mimo poważnych wątpliwości co do ich winy. Stan Floryda odznacza się najwyższą liczbą przypadków oczyszczenia z zarzutów, tj. 22.

Ówczesny gubernator stanu Illinois, George Ryan, ogłosił w styczniu 2000 r. moratorium na wykonywanie egzekucji. Jego decyzja miała miejsce tuż po oczyszczeniu z zarzutów trzynastego – od czasu przywrócenia kary śmierci w USA w 1977 r. – więźnia, niesprawiedliwie skazanego w stanie Illinois na śmierć. W tym samym okresie, doszło tam do egzekucji 12 innych więźniów. W styczniu 2003 r., gubernator Ryan przeprosił za przebywających w celach śmierci więźniów i zniósł 167 wyroków śmierci w stanie Illinois, zamieniając je na łagodniejsze kary.

Problem egzekucji niewinnych osób nie ogranicza się do Stanów Zjednoczonych. W 2006 r., w Tanzanii z celi śmierci został uwolniony Hassan Mohammed Mtepeka. W 2004 r. został skazany na śmierć za gwałt i zabójstwo swojej przyrodniej siostry. Sąd Apelacyjny uznał, że poszlakowe dowody, na podstawie których został skazany „nie przesądzają nieodparcie o jego winie”. Na Jamajce, Carl McHargh został zwolniony w czerwcu 2006 r. z celi śmierci, po tym jak sąd apelacyjny orzekł o jego niewinności.

11. Kara śmierci w USA

W 2004 r. sąd najwyższy stanu Nowy Jork uznał stanowe przepisy dotyczące stosowania kary śmierci za niekonstytucyjne. Do początku 2007 r., prawo to nie zostało zastąpione, a kara śmierci faktycznie nie jest wykonywana.

W 2006 r., legislatura stanu New Jersey nałożyła moratorium na wykonywanie kary śmierci i ustanowiła specjalną komisję, mającą na celu zbadanie wszystkich przypadków wykonywania kary śmierci w tym stanie. W swym koćcowym raporcie ze stycznia 2007 r., komisja zarekomendowała zniesienie kary śmierci.

W roku 2006, egzekucje w dużej liczbie stanów zostały wstrzymane ze względu na zarzuty natury prawnej i liczne wątpliwości dotyczące stosowania śmiertelnego zastrzyku jako metody wykonywania wyroków.

* W 2006 r., doszło w Stanach Zjednoczonych do 53 egzekucji, podnosząc do 1,057 całkowitą liczbę egzekucji, do których doszło po przywróceniu kary śmierci w 1977 r.
* 1 stycznia 2007 r., liczba więźniów skazanych na śmierć wynosiła około 3,350
* Kara śmierci jest prawnie dozwolona w 38 z 50 stanów USA (istnieją jednak przypadki, w których kara śmierci jest faktycznie niestosowana, patrz: Nowy Jork). Kara śmierci jest również dozwolona przez prawo wojskowe i federalne.

Ostatnia aktualizacja: 16 kwietnia 2007 r.

Opracowanie: Wojciech Makowski, Przemysław Pietraszek

żródło: [link widoczny dla zalogowanych]